آیت الله زاده ،اصطلاحی که بر فرزندان علما گفته میشود، این اصطلاح بیشتر بر فرزندان ذکور کاربرد دارد اما بعد از انقلاب و با ایجاد زمینه بهتر برای فعالیتهای زنان ، فرزندان اناث علما نیز بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند، اهمیت این طیف نه برای خود، بلکه بیشتر بخاطر جایگاه ممتاز علما در جامعه و حکومت دینی است، البته برخی نقش آیت الله زاده ها را آنچنان مهم جلوه میدهند که تصمیمات علما را به فرزندان منسوب میکنند، اگر چه نمیتوان این دیدگاه را قابل دفاع دانست اما نباید از اهمیت آنها غافل شد، اما همه آیت الله زاده ها را نمیتوان با یک دید نگاه کرد آنها نیز دیدگاهها و تیپهای مختلفی را تشکیل میدهند که به برخی از آنها اشاره میشود.

آیت الله زاده های درسخوان: ولدُ العالم نصف العالم گفته میشود فرزند عالم نصف عالم است نشست و برخاست و زندگی در دامن یک عالم دینی بخشی از معارف دینی را به فرزندان منتقل میکند طیف وسیعی از فرزندان علما علاقمند به علم و تحصیل هستند برخی از آنها برای تحصیل به حوزه میروند و البته علما نیز علاقه دارند فرزندانشان طلبه شوند آنها در کنار درس و بحث بمرور به فضلایی تبدیل میشوند ودر صورتی که از خود استعداد خوبی نشان دهند و استمرار در درس داشته باشند شاید بتوانند بر کرسی پدر تکیه کنند، البته این طیف از آنجا که منسوب به عالمی هستند و پشتوانه پدر را دارند زمینه بیشتری را برای رشد در حوزه دارند، البته همه فرزندان به حوزه نمیروند برخی نیز دانشگاه را برای ادامه تحصیل انتخاب میکنند و تا مدارج عالی ادامه میدهند و آینده ای را برای خود ترسیم میکنند برخی از فرزندان علما در زمره اساتید دانشگاه و متخصصان قرار دارند بطور مثال دختر یکی از مراجع پزشکی حاذق و مشهور در قم است. شاید بتوان اکثر فرزندان علما را در این طیف قرار داد اما با توجه به اینکه همه مردم از علما انتظار دارند اینگونه باشند بنابراین زمانی که آنها را میبینند واکنشی نشان نمیدهند و آن را عادی تلقی میکنند، نکته دیگر اینکه برخی از این طیف هم از نظر علمی در سطح خوبی قرار دارند و هم واقعا انسانهای با اخلاقی هستند، این طیف از آیت الله زاده ها معمولا در دامن آیت الله هایی پرورش می یابند که تربیت فرزند برای آنها اهمیت داشته است و وقت و توجه بیشتری را به فرزندان اختصاص داده اند.

آیت الله زاده های سیاسی: شاید این طیف از فرزندان بیشترین دردسر را برای علما درست میکنند ،آنها به هر دلیل علاقمند به سیاست بوده اند و با توجه به نسبتی که با علما دارند توانسته اند وارد عرصه سیاسی شوند، البته رفت و آمدهای فراوان دفتر علما و ارتباطات گسترده ای که در آن صورت میگیرد میتواند فرزندان را خارج از رویه های عادی رشد و ارتقا دهد ، برخی از آنها در اداره دفتر پدر نیز نقشی البته برجسته دارند و از این منظر است که وقتی طیفی از جامعه با مرجع یا عالمی مشکل سیاسی پیدا میکند نقطه ضعفی از فرزند پیدا میکند و بتوسط آن شخصیت عالم را زیر و رو میکند والبته انتظار دارند که فرزند تحت سیطره پدر باشد و حال آنکه ممکن است پدر بیچاره روحش هم از سوتی فرزند باخبر نباشد. نکته جالب آنکه در این طیف از فرزندان برخی مخالف سیاسی پدر هستند و رسانه ها نیز علاقمند به این اختلافها. این مخالفتها با پدر میتواند ناشی از آن باشد که این فرزندان از نزدیک دیدگاههای پدر را دیده اند واحتمالا دیدگاهها و استدلاهای پدر نتوانسته است فرزند را اقناع کند.

آیت الله زاده های اقتصادی: این طیف از فرزندان علاقمند به کار و بحثهای اقتصادی بوده اند و در این عرصه فعال شده اند و بعضا موفقیتهایی را نیز کسب کرده اند برخی از آنها هیچگونه استفاده ای از نام و اعتبار پدر نکرده اند اما ممکن است جامعه نگاهی منفی به این موفقیتها داشته باشد وانها را متهم به رانت خواری کنند، البته نباید فراموش کرد که برخی از آیت الله زاده ها نیز با استفاده از نام و اعتبار پدر توانسته اند وضعیت بهتری داشته باشند، شاید آیت الله زاده های اقتصادی کم باشند اما در فضایی که اقتصاد روزهای خوشی ندارد حتی یک شایعه میتواند فضای نامساعدی را بر علیه پدر ایجاد کند،بعضا نیز گفته هایی در زمینه فساد اقتصادی برخی از فرزندان مطرح میشود اما کمتر این گفته ها به اثبات رسیده وهمیشه در هاله ای از ابهام قرار گرفته است، البته نباید علما را با اعمال فرزندان مورد مواخذه قرار داد چرا که در بسیاری از مواقع پدر اطلاع دقیقی از برخی از کارهای فرزندان ندارد وفرزند خود را شخصیت مستقلی میداند.

آیت الله زاده های با زندگی معمولی: برخی از فرزندان نیز روالی عادی داشته اند و مانند فرزندان دیگران زندگی عادی دارند برخی از آنها ممکن است خود علاقه ای نداشته باشند مانند یک آیت الله زاده زندگی کنند از اینرو ممکن است در رفتار خود در جامعه کمتر خود را با نام پدر مطرح کند، برخی نیز خود توان خاصی نداشته اند و در زمینه درس و دیگر موارد تلاشی نکرده اند، البته باید به نکته مهم دیگری هم اشاره کرد برخی از علما بخاطر اشتغالات فراوان وقتی را برای خانواده اختصاص نداده اند از اینرو ممکن است نقش و وظیفه پدری را در زمینه این فرزندان اعمال نکرده باشند و حتی ممکن است از جانب برخی از فرزندان به دردسر بیفتند، این طیف از آیت الله زاده ها شغلی معمولی دارند و مانند مردم دیگر مشغول زندگی هستند.